Legenda o Czarodziejskim Młynku z Wieliczki
Dawno, dawno temu, kiedy woda w morzu była jeszcze słodka, tak słodka jak w jeziorach, jak w rzekach, jak w górskich strumieniach – daleko od morza, w kopalni soli w Wieliczce żył Solny Dziadek. Miał słone ręce i słoną twarz, a wąsy i brodę tak osypane solą, że wyglądały jak siwe. Jak siwiuteńkie śniegowo–lodowe sople. Może naprawdę były siwe, a może tylko od tej soli? Tylko oczy miał czarne. Jak noc albo podziemne jezioro. Długie, słone jezioro, nad którym mieszkał w grocie kopalni.
Rano, ledwie się zbudził, sięgał po duży kilof i małą laterenkę, brał wiklinowy kosz i szedł na brzeg czarnego jeziora. Tam czekała na niego pękata łódź, która przewoziła go na drugi brzeg. Płynęła powoli – chybocząc się między filarami soli, bramami i korytarzami wypłukanymi przez wodę w słonych bryłach. Płomyk latarki powtarzał ich odbicie w wodzie, a Solnemu Dziadkowi roziskrzały się oczy i szeptał sam do siebie:
– Zamczysko… Istne podziemne zamczysko. Najpiękniejszy pałac świata. Żaden król takiego nie ma. Żadna królowa. Co z tego, że u nich ściany z marmuru, z alabastru, że marmurowe kolumny. Żaden marmur, nawet najbielszy, żaden alabaster nie błyszczy jak sól. Chyba, że byłby klejnotami wysadzany. Ale klejnotu u królów w skarbcach, nie na ścianach… Więc takiego zamku jak mój żaden nie ma. I chyba tylko tamten, o którym ludzie mówią, że najpiękniejszy – szklany zamek na Szklanej Górze, kryształowy, diamentami mrozu w zimie ozdobiony i rozświetlony nocą światłem księżyca – może się równać z moim podziemnym pałacem. A może nawet i on nie, bo mój jest naprawdę, a tamten tylko w baśniach i snach, które śnią się dzieciakom po nocach…
Tak szeptał do siebie Solny Dziadek płynąc łodzią, a kiedy łódź dobijała do brzegu – wysiadał i zabierał się do roboty. Cały dzień rąbał ściany groty, a co uderzył kilofem, to sobie podśpiewywał:
Ej, ty groto, groto
sól w tobie jak złoto.
Klnę się jakem Solny Dziad –
starczy jej na tysiąc lat!
Od ściany odpadały wtedy błyszczące bryły i same wskakiwały do dziadkowego kosza. Kiedy kosz był pełny, Dziadek zbierał się do powrotu. A na drugim brzegu jeziora czekał już na sól najcenniejszy skarb Solnego Dziadka – Czarodziejski Młynek.
Czarodziejski Młynek miał czarodziejską korbkę, która od rana do nocy i od nocy do rana obracała się sama i mełła bryłki soli na drobniuteńkie ziarenka.
– Tur–tur–tur! Tur–tur…! – turkotała korbka, aż się Dziadkowi czasami to turkotanie uprzykrzało. Wtedy zatrzymywał młynek mrucząc nad nim zaklęcie. A zaklęcie brzmiało tak:
Młynku, młynku, czas spoczynku,
przestań kręcić korbką, młynku.
Obróciłeś zło na dobro –
przestań, młynku, kręcić korbą.
I wtedy korbka przestawała się kręcić, turkotanie zacichało.
Wielu ludzi przychodziło do Dziadka po sól. Niektórych oprowadzał Dziadek nawet po swoim podziemnym królestwie, ale Czarodziejskiego Młynka nie pokazywał nikomu.
Aż pewnego dnia zjawił się w kopalni jakiś zapłakany chłopak. Dziadek wybierał się właśnie do roboty i wcale mu nie na rękę były te odwiedziny. Więc też i niegościnnie burknął:
– Czego chcesz?
Chłopcu buzia wygięła się w podkówkę, obiema chudymi pięściami zaczął trzeć oczy, a po policzkach poturlały się łzy duże jak grochy.
– Nie bucz! – powiedział już łagodniej Solny Dziadek. – Skrzywdzili cię, czy co?
– Skrzywdzili… – wyjąkał chłopak. – Owce na łące pasłem, wilk podleciał i jagniątko mi porwał. A gospodarz zakazał, żebym bez jagnięcia nie wracał do chałupy, bo mnie na śmierć utłucze…
Solny Dziadek pogłaskał go po głowie.
– I co, wilka szukasz? Ech, na nic twoje szukanie. Już ci on, rozbójnik, jagnięcia nie odda!
– To już nie mam po co do gospodarza wracać – rozpłakał się od nowa chłopak.
Dziadek przyjrzał mu się uważnie.
– A ojców masz?
– Nie mam… Pomarli…
– I gospodarz, powiadasz, zły?
– Oj, zły, panie, zły!
– A jak cię wołają?
– Pietrek.
– No, to wiesz, Pietrek, co? Zgódź się do mnie na służbę. Razem będziemy sól wydobywać.
I tak mały Pietrek został pomocnikiem Solnego Dziadka. Zaraz mu też Dziadek wyszykował nieduży kilof, kosz niewielki, w sam raz na jego miarę i jasną latarenkę. Razem odtąd pracowali i razem podśpiewywali przy robocie dziadkową piosenkę:
Ej, ty groto, groto,
sól w tobie jak złoto…
.Parę lat razem przemieszkali, dobrze im się we dwójkę w solnej grocie żyło, a mimo to Dziadek zamyślał się coraz częściej i w zasępieniu skubał oszronioną brodę.
– Coście się, Dziadku, tak zadumali? – zagadywał go wtedy Pietrek.
– Iii… nic – zbywał go Dziadek.
Ale w końcu, kiedy już sobie wszystko widać dobrze przemyślał, przygarnął któregoś dnia Pietrka do siebie i zapytał:
– Słuchaj no, Pietrek, a czytać i pisać umiesz?
– Nie… – pokręcił głową chłopak.
– No widzisz, ja też nie umiem. A bez tego, jak bez latarki – ciemno. Sól tylko całe życie rąbiesz i nawet nie wiesz, z czego ta sól i skąd ona na świecie. A tam może – gdzieś daleko w mieście już ktoś uczony księge o tym napisał? Jakbyś znał litery, poskładałbyś je do kupy, książkę przeczytał, a tak… – machnął Dziadek ręką i westchnął tylko. – Więc widzisz, Pietrek, umyśliłem sobie, żeś do miasta powinien iść po naukę. Ale nie martw się. Nie puszczę cię z pustymi rękami.
I z głębi solnej komory wyciągnął młynek. Zakurzony młynek z nieruchomą korbką i szufladką, która nie chciała się otworzyć.
– Zepsuty… – stropił się Pietrek.
– Zaczarowany – uśmiechnął się Dziadek. – Uruchomić go i zatrzymać może tylko zaklęcie.
I pochyliwszy się nad młynkiem wyszeptał:
Młynku, młynku, słuchaj zaklęć,
młynku, młynku korbką zakręć…
– Kręci się! – wykrzyknął Pietrek. – Korbka sama się kręci, chociaż jej nie dotykałem! I sól się sypie!
– Przestanie się sypać, kiedy powiem tak:
„Młynku, młynku, czas spoczynku,
przestań kręcić korbką młynku,
obróciłeś zło na dobro,
przestań, młynku, kręcić korbą…”
– „Młynku, młynku” – powtórzył Pietrek i nagle żal mu się zrobiło, że musi Dziadka opuścić.
– „Czas spoczynku…” – podpowiedział niepewnym głosem Dziadek.
– „Obróciłeś zło na dobro, przestań, młynku, kręcić korbą” – drżącym głosem ciągnął dalej Pietrek, a łzy jedna za drugą kapały na czarodziejską korbkę. Przytulił się do Dziadka. Do brody słonej, nie wiadomo już od czego bardziej – od soli, co na włosach szronem osiadła, czy od łez i zapytał: – A co to znaczy „obróciłeś zło na dobro”?
– To znaczy. Że kiedy znajdziesz się w potrzebie, kiedy spotka cię zła przygoda, pomoże ci młynek i sól, która z młynka leci. A uruchomisz go mówiąc:
„Młynku, młynku, słuchaj zaklęć,
młynku, młynku, korbką zakręć…”
Parę razy te słowa powtórzyli i kiedy Pietrek dobrze już obydwa zaklęcia umiał, zapakował młynek do worka, zarzucił go na plecy i pożegnawszy Dziadka ruszył w świat.
Wielki był ten świat. Góry na nim wysokie i rzeki szerokie, że ani dojrzysz drugiego brzegu, a dookoła drzewa, lasy, puszcze nieprzebyte.
Przez góry zbójnicy Pietrka przeprowadzili. Sól im dał w podzięce, dużo soli każdemu do woli. Do ziemi pięknie się skłonił, poszedł dalej. Przez rzekę przewoźnik go promem przeprawił. W zapłatę nasypał mu Pietrek soli do starego kapelusza, wielkiego jak bocianie gniazdo.
A za rzeką – las. Gęsty, ciemny, bez drogi, bez ścieżki. Noc się zrobiła, sowa świeci oczami, puszczyk pohukuje. I nagle…
– Auuu!
– Wilk! – przeraził się Pietrek.
Wyskoczył wilk zza drzewa, straszny, zjeżony, już jest blisko, kły wyszczerzył…
– Młynek! – przypomniał sobie chłopak.
Zasłonił się młynkiem, krzyczy zaklęcie – prędko, prędko, jednym tchem, żeby zdążyć, żeby wykrzyczeć wszystkie słowa, zagłuszyć strach. Śmignęła korbka, sypnęła się sól. Dużo soli. Chyba cały worek. A w soli, w tej białej soli stoi Biały Jeleń i tupiąc srebrnym kopytkiem woła:
– Wskakuj na mnie! Przewiozę cię przez las!
Wskoczył Pietrek na Jelenia, przytulił młynek do piersi.
– Prędko, prędko, Biały Jeleniu! Uciekajmy przed wilkiem! Goni nas! Zęby wyszczerzył! Ojej, jakie ma zęby!…
– A ty masz sól – przypomina Jeleń. – Ciśnij mu w ślepia.
– A masz! A masz! – ciska Pietrek garściami sól za siebie.
Zaskomlał wilk. Zawył, Zaskowyczał. Sól gryzie go w oczy, nie widzi uciekających, nie może biec, ogon podkulił…
– Już nas nie dogoni! Młynek nas uratował! – cieszy się Pietrek i szepce dziadkowe zaklęcie:
Obróciłeś zło na dobro
przestań, młynku, kręcić korbą…
Skończył się las. I noc się skończyła. Z pól idzie mgła. Mięciutka biała mgiełka. A Białego Jelenia już nie ma. Zniknął, rozpłynął się w bieli i tylko gdzieś tam z daleka, zza tej białej jak sól mgły, woła:
– Nie zatrzymuj się, aż dojdziesz do miasta!
Ale do miasta jeszcze daleko. Droga prowadzi przez pola. Miedzami, bruzdami. A za polami – karczma. Drzwi otwarte, z izby bucha zapach jedzenia. Jeleń mówił – „nie zatrzymuj się”… Więc może lepiej przejść obok, nie zaglądać do środka? Ale jedzenie tak ładnie pachnie…
Stanął Pietrek przed progiem.
– A ty dokąd? – zatrzymała go karczmarka. Spojrzała na bose nogi, podarte ubranie, zerknęła na worek.
– Głodny jestem… – przełknął ślinę chłopak.
– A masz czym zapłacić?
– Mam – kiwnął głową – solą zapłacę.
Wpuściła go do karczmy, wyciągnął młynek z worka, postawił na stole, cicho – żeby nikt nie usłyszał, szepnął zaklęcie. Zakręciła się, zaterkotała korbka, sól poleciała na stół.
– Starczy?
Karczmarce zaświeciły się oczy.
– Nie żałuj – zachęca chłopca i zgarniając sól do fartucha odlicza. – Za chleb garsteczka, garstka za barszczyk, jak dodasz jeszcze, na skwarkę starczy…
A na ławie przy Pietrku siedzi już gruby jegomość. Czerwony na twarzy, brzuchaty i na pewno bogaty. Łakomym wzrokiem spojrzał na młynek, sięgnął do kiesy, śmignął Pietrkowi przed nosem miedzianym pieniążkiem, puścił go po stole. Pieniądz potoczył się, zakręcił, brzdęknął, a pan powiedział:
– Dam ci go za młynek…
– Nie – pokręcił głową Pietrek.
Drugi raz sięgnął pan do kiesy. Zakręcił drugim pieniążkiem. Srebrnym.
– A teraz? – namawia coraz bardziej kusząco. – Za srebro?
– Za srebro też nie.
A pan coraz bardziej na młynek chytry, coraz czerwieńszy na twarzy, złoty dukat wyciągnął, złotem przed oczami błysnął.
– Nie kuście, panie – roześmiał się Pietrek. – Nic z tego. Młynka nie sprzedam. Dostałem go od Solnego Dziadka i za żadne skarby się z nim nie rozstanę.
Pan złość w sobie schował, pieniądze z powrotem do kabzy zgarnął, ale od zamiaru nie odstąpił. Zaklaskał na karczmarkę, żeby do stołu podała i Pietrka na ucztę zaprosił. Nie na barszcz i skwarkę, tylko na prawdziwą ucztę z takimi potrawami, frykasami i słodyczami jakich Pietrek w życiu na oczy nie widział. Najlepsze kęski chłopakowi podsuwał, opowiadał o swoich kupieckich podróżach, przygodach, o wędrówkach po dalekich krajach. A coraz też do srebrnego pucharka miodu Pietrkowi dolewał i do picia namawiał. Aż miód – mocny trunek, zakołował chłopcu w głowie. Chce coś powiedzieć – język mu się plącze, chce wstać – nogi jak z ołowiu, a powieki same na oczy opadają…
Pan tylko na to czekał. Łaps za młynek, hyc na wóz – wista, wio! Koniki! – Woźnica na koźle batem konie okłada, pan z tyłu krzykiem pogania:
– Prędzej! Prędzej!
Młynek postawił sobie na kolanach, oczu z niego nie spuszcza. Korbka furkoce, wiruje, soli coraz więcej. Leci na wóz, na drogę. A pan się cieszy.
– Widzisz, jaki zrobiłem interes? Grosza nie dałem i młynek mój. Chłopak śpi, a my już daleko.
– A co będzie, jak się obudzi? – zaniepokoił się woźnica. – Ślad na drodze zostaje, cała droga za nami biała…
– Nie martw się. Dobry miód ma taką moc, że zamienia dzionek w noc. Jak się chłopak obudzi, będziemy już tak daleko, że sam diabeł za nami nie trafi. Pojedziemy do Gdańska, wsiądziemy na statek, przeprawimy się przez morze. W zamorskim kraju sól droższa od złota. Kupimy za nią pałac, służbę, karetę… Wszystko obmyśliłem. Zobaczysz, będziemy żyć jak w raju!
– Wio! – popędza konie woźnica.
A kupiec śpiewa na cały głos:
Będziemy żyć jak w raju
w zamorskim, morskim kraju,
będziemy wino pili,
będziemy się bawili!
I tak im pilno do tego raju, że nigdzie się na dłużej nie zatrzymują. Zmieniają tylko w przydrożnych zajazdach konie – jedna para nie dałaby rady, więc coraz nową do wozu zaprzęgają i dalej w drogę.
Szmat drogi ujechali, zanim się Pietrek obudził. Patrzy – w sieni na słomie leży, karczmarka nad nim stoi. Aż w ręce plasnęła, kiedy oczy otworzył.
– Myślałam, że już po tobie. Trzy dni spałeś jak nieprzytomny. Spili cię, młynek ukradli… Wiem, wiem – do szkół miałeś iść, solą za naukę płacić, cały czas o tym przez sen bełkotałeś, ale teraz, jak nie masz młynka, to chyba u mnie zostaniesz. W karczmie też się możesz niejednego nauczyć.
– Nie! – zerwał się na równe nogi Pietrek. – Muszę odzyskać młynek! Żeby nie wiem co, muszę!
– Chcesz zostać – zostań, nie chcesz – twoja wola. Ale skoro idziesz, to chociaż worek ze sobą weź. Zgarnęłam do niego sól, co się przed karczmą z młynka wysypała. Na drodze było więcej. Może co jeszcze zostało? Pozbierasz, sprzedasz…
Podziękował Pietrek karczmarce, zarzucił worek z solą na plecy i nagle, ledwie wyszedł na drogę – Ptak z worka wyleciał! Wielki Biały Ptak! Pióra ma białe, bielutkie jak sól, jak śnieg, dziób srebrny, skrzydłami łopoce! I śpiewa, śpiewa, śpiewa:
Moje skrzydła są mocne,
moje skrzydła są szerokie,
polecimy nad ziemią,
śnieżnobiałym obłokiem,
za człowiekiem niedobrym,
który młynek ci skradł.
– Ptaku, Ptaku bielutki, nieś mnie szybciej niż wiatr! – prosi Pietrek.
I lecą, fruną – szybciej niż wiatr, nad domami, lasami, łąkami. W dole migają jakieś wsie, miasta, rzeki. Na północ lecą, bo jak słońce wstaje, to im z prawej strony świeci, a jak zachodzi – z lewej.
A na północy – wielka woda. Morze. Już jest, już je widzą, groźne, wzburzone, grzywiaste od fal. I statek między falami. Żaglowiec. Ciężki od soli, oblepiony mokrymi bryłami. Sól wybrzuszyła się górą na pokładzie, zasypała koło sterowe, leci z młynka białą lawiną, statek coraz bardziej się pogrąża, a w lawinie szamocą się kupiec i woźnica. Chwycili młynek, wyrywają go sobie z rąk, chcą zatrzymać korbkę…
Nie zatrzymają. Nie znają zaklęcia. I Pietrek nie zdążył go wypowiedzieć. Fale wdarły się na pokład, grzywami zmiotły sól, zatopiły młynek, wciągnęły głęboko aż do samego dna. I statek zaraz zatopią. I tych, którzy młynek ukradli. Zatoną razem z żaglowcem.
…Nie utonęli. Biały Ptak ich ocalił. Wielkimi, mocnymi skrzydłami wygładził wzburzone morze, podniósł z przechyłu żaglowiec wolny od ciężaru soli.
– Uratowałem was od śmierci – powiedział do kupca. – I statek uratowałem. Odtąd będzie należał do chłopca. Przez ciebie stracił młynek, więc oddasz mu żaglowiec. I będziesz płacił za jego naukę.
I tak właśnie się stało. Pietrek zamieszkał nad morzem, uczył się, po latach został sławnym żeglarzem, kapitanem własnego statku. Cały świat dokoła opłynął i w każdym porcie opowiadał historię Czarodziejskiego Młynka.
Po dziś dzień stoi ten młynek na dnie Bałtyku. Kiedy rybacy wypływają na połów, a noc naokoło jest cicha i Bałtyk łagodny, mówią, że z morskiego dna słychać miarowe turkotanie i szum soli, od której woda w morzu zrobiła się słona. A niektórym udaje się nawet usłyszeć śpiewanie:
Gdzie nie dojrzy ludzkie oko,
gdzie słowa nie dotrą,
stoi Młynek Czarodziejski
z czarodziejską korbką.
Póki sól się z młynka sypie,
morze słone będzie.
Czy to prawda? Chyba prawda,
bo tak jest w legendzie.
Źródło
Wanda Chotomska
„Legendy Polskie”